Bu yazıda çok şeyi bir araya getirmeye çalıştım. Anlatacağım şey telsiz meselesi. Mesele diyorum, çünkü hakikaten mesele.

Güvenlik güçlerimizin, demiryolları, orman işletme gibi diğer kamu kurumlarının ve tahsis edilmiş frekansları kullanan şantiye, plant, özel güvenlik, ulaşım vs gibi ticari işletmelerin telsizleri ve frekansları bu yazının konusu değil.

Yazının konusu ne? Bu yazı kime yarar?

Bu memleketin amatör telsizcilik camiasında sinyalini Ay'dan yansıtıp dünyanın bir ucuyla görüşme yapabilen, en uzak noktalarla görüşme konusunda uluslararası başarılara imza atmış ve bu işleri iyi bilen bir dolu yetişmiş insanı var.

Diğer yanda "Off-road aracımıza telsiz takalım üç dört araç yolda haberleşelim", "telefonun çekmediği yerlerde kampa katılanlarla irtibatta kalalım", "ava çıktığımızda diğer grubtan bilgi alalım" türünden ihtiyaçlar sebebiyle telsiz alıp kullanan veya almak isteyip de hangi tür ve model telsiz alması gerektiğine karar veremeyenler var. Bu yazı onlar için.

Ayrıca, Türkiye'nin band planına göre örneğin bir kamu kuruluşuna tahsis edilmiş frekansa denk gelen fakat Amerika'da sivil kullanım için ayrılmış bir frekansa göre kanalize edilmiş cihazları bir şekilde edinmiş ve Türkiye'de kullanmaya kalkanlar var. Bu yazı onları da ilgilendiriyor.

Amatör telsizci olup arazide de telsiz kullananlar mutlaka vardır.

Fakat amatör telsizci olmayıp arazide vs telsiz kullanan ve kullanmak isteyenlerin karşısına yoğun teknik detaylara boğulmuş bilgiler çıkıyor. Amatör telsizcilik için hakikaten lazım olan bu bilgiler, konuyu öğrenmek isteyen dışarıdaki adam için açıkçası pek bir şey ifade etmiyor.

İşi iyi bilenlerin sahip oldukları bilgi ve tecrübeleri aktarması, meraklı olanların da bunlardan istifade etmesi bu şekliyle maalesef mümkün görünmüyor.

Bahsettiğim bu iki grup insan, yani "amatör telsizciler" ve "amatör telsizci olmayıp arazide telsiz kullananlar" arasındaki makas çok açık.

Telsizler ve telsizcilik konusunda teknik detaylara boğulmuş yazılar ve yorumların dışında internette ayrıca korkunç bir bilgi kirliliği ve karmaşası var.

Bu bilgi karmaşasının baş aktörü maalesef bilmeden konuşmak, araştırmadan duyduğunu yaymak, biliyor görünmek ve bilgi satıp hava atmak türünden hastalıklar. Kendimize bakıp da "n'apıyorum ben" diye sormadığımız için durum iyice kronikleşmiş ve acıklı bir hal almış.

Bir konuyu öğrenmek istiyorsunuz ve elli bin şeyi okuyup yine de doğru bir yere ve isabetli bir sonuca varamıyorsunuz.

Bu dağınıklık maalesef iç acıtıcı. Her ne kadar bahsettiğim toplumsal hastalıklara yakalanmış olsak da, bizim insanımız kıymetli ve bunu haketmiyor.

Kullanabileceğimiz telsiz sistemleri nelerdir?

Kullanabileceğimiz telsiz sistemleri nelerdir? Kullanımları hangi şartlara bağlıdır? İhtiyaca göre uygun sistem hangisi olabililir?

Bu yazıda sizi teknik detaylara boğmayacağım.

Fakat bir telsiz sistemini tercih edebilmek ve onun mevcut telsiz sistemleri arasında nereye oturduğunu anlamak için telsiz nedir ve bu sistemler nelerdir konusuna biraz aşina olmak gerekiyor. Bu aşinalık oluşsun diye asgari bilinmesi gereken bazı noktalara da değindim bu yazıda.

Anlamam demeyin, okuyun, anlayacaksınız.

Önce mecburen basitleştirerek karmaşayı ayıklamaya çalışayım, biraz kategorize edeyim, sonrasında detaylara gireceğim. Buyrun başlayalım.

Bir şekilde telsiz kullanmak istiyorsunuz veya halihazırda kullanıyorsunuz. 6 seçenek çıkıyor önünüze.

1. FRS/GMRS
2. PMR
3. dPMR
4. DMR
5. CB
6. Amatör Telsiz

Fakat mevcut bu telsiz sistemlerinin hepsi yasal mı acaba? Yazının ilerleyen bölümlerinde her birini anlatacağım. Ama önce, telsiz ve telsizcilik yasal mı onu konuşalım.

Telsiz ve Telsizcilik yasal mı?

Evet, yasal.

Telsizin icadından sonra devletler, uluslararası bir takım anlaşmalar da yaparak frekansları belirlemişler, çıkış güçlerini belirleyip sınırlamışlar, kategorize etmişler, belli şartlara bağlamışlar ve band planları oluşturmuşlar.

Bu frekans planlaması içinde belirli sınırlar ve şartlar dahilinde bir alan açarak sivil halkın telsiz kullanımına müsaade etmişler. Bu sınırlar ve belli şartlar nelerdir, ilerleyen bölümde konuşacağız.

Bu soru soruluyor. Çünkü Türkiye'de uzun yıllar sivil halk telsizciliği yasaklanmıştı. 1983 yılında çıkan bir kanunla yasal hale geldi.

Telsiz nedir? Böyle soru olur mu?

Evet olur. Çünka insan telsizle konuşunca telsiz denilen cihazın karşı tarafa ses gönderdiğini düşünüyor en başta. Hayır. Gönderdiği şey ses dalgası falan değil. Bir data göndermek istersen onu da gönderir telsiz.

Peki o zaman ne gönderiyor telsiz? Karşı tarafa ne gidiyor? Telsiz dediğimiz şey neyi ve nereyi kullanıyor? Korkmayın, okuyun, anlayacaksınız.

Bu yazının okuyucusu için pek de lazım olmayan bir dünya teknik meseleyi atlıyor ve daha anlaşılır olması için basitçe örnekliyorum:

İki mıktanısı birbirine yaklaştırdığınızda arada oluşan manyetik alanı hepiniz tecrübe etmişsinizdir. Arada oluşan o alana birisi elini soksa, eline birşey çarpmaz.

Şimdi ortada oluşan o manyetik alana biraz elektrik yükleyip, havadaki o elektrikli manyetik alanı avucunuzla yakayıp karşı tarafa fırlatttığınızı düşünün. Arka arkaya belirli bir sıklıkla fırlattığınızı düşünün.

İşte mıktanısların arasında oluşan ve elektrik yüklediğiniz o alan elektro-manyetik. Fırlatmadan önce o alana harflerden oluşan şekiller yüklediğinizi ve öyle fırlattığınızı düşünün. Bu yaptığınız şeyin adı da modülasyon. Fırlattığınız şey bir o yana bir bu yana salınıyor, dalgalanıyor bir nevi. Ne kadar salınıyorsa o kadar dalga boyu var. Çok geniş salınıyorsa az sık, kısa kısa salınıyorsa çok sık. Bu da frekans.

İşte telsiz, mikrofondan aldığı sesi, ürettiği elektromanyetik (EM) taşıyıcıya (carrier) bindirerek (modulation) belli bir dalga boyunda, anten vasıtasıyla gönderiyor, bir nevi fırlatıyor yani. Karşı tarafın telsizi de anten vasıtasıyla aldığı bu sinyali anlamlandırıyor (demodülasyon).

Evinizdeki modem de aynı şeyi yapıyor, bir istek yaptığınızda veya bir şey upload ederken modüle ediyor, gelen datayı demodüle ediyor, bu yüzden adı modem, mo-dem, modülasyon-demodülasyon.

Oldukça sadeleştiriyorum farkındaysanız.

Telsizin gönderdiği elektromanyetik dalganın hızı ise inanılmaz.

Elektromanyetik (EM) dalga denilen şey ışık hızında gidiyor. Yani saniyede 300.000 kilometre. Evet yanlış okumadınız, saniyede üç yüz bin kilometre. Üzerine binseniz, Ay'a gitmeniz tam 1 saniye, Mars'a gitmeniz 3 dakika.

O yüzden telsizle yaptığınız konuşmalarda zerre kadar bir gecikme yok. Dünyanın neresiyle konuşursanız konuşun, gönderdiğiniz şeyin gitmesi saniye bile sürmüyor.

Elektromanyetik alan ne kadar geniş?
Telsiz bu alanın neresini kullanıyor?

Radyoaktif ışıma çok yüksek frekans üretiyor. Röntgen cihazları da oldukça yüksek frekans üretiyor. Radyoaktif madde başka, röntgen cihazı başka, uzaktan kumanda başka, mikro dalga fırın başka bir hızda ve boyda elektromanyetik dalga üretiyor.

Bunlara göre bir cetvel yaptığımızda, elektromanyetik spektrumu görüyoruz.

Telsizimizin kullandığı frekans alanı Radyo Frekansı (RF) olarak isimlendiriliyor.

Radyo Frekansı (RF) alanı, elektromanyetik spektrumun içinde en altta. Üsttekiler çok yüksek hızda ve çok küçük dalga boylarında. Aşağı indikçe frekans düşüyor, dalga boyları büyüyor.

Biraz daha sadeleştirmek adına internet kullanıcılarına yeni bir görsel daha kazandırmış olayım:

Elektromanyetik spektrum içerisinde Radyo Frekansı dediğimiz alan da belli frekanslara göre bölgelere ayrılmış. Yukarıda bahsettiğimiz gibi devletler, bu ayrılmış bölgelere isimler vermiş ve sınırlandırmalar getirmişler. Hangi frekans aralığı ne tür iletişimler için kullanılabilir, bunu belirlemişler.

Şimdi aşağıda Radyo Frekansı için belirlenmiş bölgelere bir bakalım.

Telsiz için kullanılan frekans aralıklarını kırmızı renkle işaretledim. Mutlaka bakın ve anlayın, telsizleriniz sadece bu alanları kullanabilir, buna müsaade edilmiş. Onun da detayları var, aşağıda geleceğiz.

RADYO FREKANSI

BAND ADI	KISA ADI	FREKANS ARALIĞI ve DALGA BOYU	KULLANIM ÖRNEKLERİ
Tremendously High Frequency Muazzam yüksek frekans	THF	3,000>300GHz 0.1mm>1mm	Ultra hızlı moleküler dinamik, terahertz bilgi işlem-iletişim
Extremely High Frequency Son derece yüksek frekans	EHF	300>30GHz 1mm>10mm	Radyo astronomisi, yüksek frekanslı mikrodalga radyo rölesi, Wi-Fi modem, drone, amatör telsiz
Super High Frequency Süper yüksek frekans	SHF	30>3GHz 1cm>10cm	İletişim, kablosuz LAN, en modern radarlar, iletişim uyduları, uydu TV ve radyo yayını, amatör telsiz
Ultra High Frequency Ultra yüksek frekans	UHF	3,000.000>300.000kHz 10cm>100cm	Amatör telsiz, PMR, dPMR Tier I, DMR Tier I, FRS/GMRS, GSM cep telefonları, TV yayınları, kablosuz LAN, GPS, Bluetooth
Very High Frequency Çok yüksek frekans	VHF	300.000>30.000kHz 1m>10m	Amatör telsiz, FM radyolar, TV yayınları, kule-uçak ve uçak-uçak iletişimi, deniz mobil iletişimi,
High frequency Yüksek frekans	HF	30.000>3000kHz 10m>100m	Amatör telsiz, halk bandı (CB), Kısa dalga (SW) AM radyo, ufuk ötesi havacılık iletişimi, ufuk ötesi radar
Medium frequency Orta frekans	MF	3000>300kHz 100m>1.000m	Orta dalga (MW) AM radyo, çığ uyarı kule sinyalleri, amatör telsiz
Low frequency Alçak frekans	LF	300>30kHz 1km>10km	Uzun dalga (LW) AM radyo, Navigasyon, RFID, amatör telsiz
Very low frequency Çok alçak frekans	VLF	30>3kHz 10km>100km	Jeofizik, navigasyon, denizaltı iletişimi, kablosuz kalp atış hızı monitörleri
Ultra low frequency Ultra alçak frekans	ULF	3kHz>300Hz 100km>1.000km	Denizaltı iletişimi, madenlerde iletişim
Super low frequency Süper alçak frekans	SLF	300>30Hz 1.000km>10.000km	Denizaltı iletişimi
Extremely Low Frequency Son derece alçak frekans	ELF	30>3Hz 10.000km>100.000km	Denizaltı iletişimi

Buraya kadarki kısmı yazmasam olmazdı. Anlaşılması lazım ki, bundan sonra konuşacaklarımız anlamlı olsun.

Şimdi en önemli kısma geliyoruz. Çünkü hangi telsizi alayım, aldığım telsizin türü neymiş, izin lazım mı, belge isterler mi, Türkiye'de kullanmam yasal mı, nereyle ne kadar konuşabilirim kısmı burada başlıyor. Sorularınıza cevap bulacağınız yer de yazının bundan sonrası.

Devletlerin telsiz kullanımına izin verirken koyduğu sınırlamalar ve şartlar var demiştim. Ana başlık olarak 4 sınırlama ve şart var.

• Frekanslar
• Lisans
• Çıkış gücü
• Modülasyon türü

Şimdi onları görelim, anlaya anlaya gidelim.

FREKANSLAR

Yukarıdaki tabloda, radyo frekans alanı içerisinde kırmızıyla işaretlediğim bizi ilgilendiren 3 bölge var. Askeri, kamu ve ticari tahsisler hariç, bu yazının konusunu oluşturan telsizler Radyo Frekansı bölümlerinden bu üç bandta çalışabiliyorlar.

• UHF
• VHF
• HF

BAND ADI	FREKANS	DALGA BOYU	KULLANIM
UHF	3,000.000>300.000kHz	10cm>100cm	Amatör telsiz, PMR, dPMR Tier I, DMR Tier I, FRS/GMRS
VHF	300.000>30.000kHz	1m>10m	Amatör telsiz
HF	30.000>3000kHz	10m>100m	Amatör telsiz, halk bandı (CB)

UHF - VHF - HF frekansları tamamen telsiz kullanımı için mi ayrılmış?

Hayır. Bu bölgeleri kullanan başka teknolojiler de var. Bu yüzden bu bölgeler içinde telsiz kullanımına özel belirli frekans aralıkları tahsis edilmiş. Ayrıca bu frekansları kullanırken hangi frekansta ne kadar güç ile çıkış yapabileceğiniz de belirlenmiş ve sınırlandırılmış. Frekanslar şu şekilde:

BAND ADI		Amatör Telsiz	Halk Bandı (CB)	PMR - dPMR Tier I - DMR Tier I	FRS/GMRS
UHF	FREKANS	430.000>440.000kHz	---	446.000>446.200kHz	462.000>467.000kHz
VHF	FREKANS	144.000>146.000kHz 50.000>52.000kHz	---	---	---
HF	FREKANS	28.000>29.700kHz 24.890>24.990kHz 21.000>21.450kHz 18.068>18.188kHz 14.000>14.350kHz 10.100>10.150kHz 7.000>7.200kHz 3.500>3.800kHz	26.960>27.410kHz	---	---

LİSANS

Amatör Telsiz	Halk Bandı (CB)	PMR - dPMR Tier I - DMR Tier I	FRS/GMRS
İzne tabidir. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü'nün açmış olduğu sınavda başarılı olarak Amatör Telsizcilik Belgesi'ne sahip olmak gereklidir.	İzin gerektirmez. Lisanssız kullanımı yasaldır.	İzin gerektirmez. Lisanssız kullanımı yasaldır.	Türkiye'de kullanımı yasal değildir.

ÇIKIŞ GÜCÜ

Çıkış gücü denilen şey watt cinsinden. Herkes için anlaşılır. Düşük vatlı, yüksek vatlı. Az veya çok belli bir güce kadar sınırlandırılmış.

MODÜLASYON

Modülasyon, daha önce bahsettiğimiz gibi ürettiğiniz elektromanyetik taşıyıcı sinyale ses veya başka tür bilgiyi bindirme tekniği. Telsiz kullanımına izin verilirken bu tekniklere de bir sınırlama getirilmiş. Şu frekansta şu modülasyonlarla sinyal çıkışı yapabilirsin denilmiş. Yaygın kullanılan telsiz modülasyon türlerinden analog olanların en meşhurları AM, FM ve SSB modülasyonları. FSK, PSK gibi dijital modülasyonlar da var. Fakat hiç biri bu yazının konusu değil.

Sınırlamalar bu kadar.

6 FARKLI TELSİZ SİSTEMİ

Yazının başında belirttiğim gibi, elimizde 6 farklı telsiz sistemi var. Bunları iyice anlamak ve doğru seçim yapmak önemli.

1. FRS/GMRS
2. PMR
3. dPMR
4. DMR
5. CB
6. AMATÖR TELSİZ

Şimdi bahsettiğimiz bu altı farklı telsiz sistemini inceleyelim. Kullanılmalarına müsaade edilen frekansların detaylarına ve yine müsaade edilen çıkış güçlerine bir bakalım.

1 - FRS/GMRS

FRS/GMRS bir Amerikan sistemidir, Kulanımı için Amerika'da sınava girmeyi gerektirmez. 70$ olan 10 yıllık kullanım ücreti vardır, bu ücret 2021 ortasından itibaren 35$ olarak belirlenmiştir.

Sistemin kullandığı frekanslar İngiltere'de itfaiye, Rusya'da ise polis teşkilatına tahsislidir. FRS/GMRS üzerindeki ayarlanmış frekanslar yani kanallar, Türkiye'nin band planına uymaz. FRS/GMRS telsizlerin Türkiye'de kullanılması yasal değildir. Bu sistemdeki cihazların üzerindeki kanal frekansları başka bir kamu kurumuna tahsisli olabilir. Bu telsizlerle konuşursanız bilin ki izniniz olmayan bir frekansta görüşme yapıyorsunuzdur.

FRS ve GMRS iki ayrı servistir, düşük watt ve yüksek watt modelleri vardır, kanal frekansları ortaktır, belirlenen kanallarda belli çıkış güçleriyle birbirleriyle de konuşabilirler.

FRS/GMRS telsiz sistemleri Türkiye'de kanuni değildir, fakat kaynak oluşturması için yazıya dahil ettim. Kısaca teknik olarak bir bakalım.

FRS

Açılımı: Family Radio Service
Çalışma Bandı: UHF
Frekans Aralığı: 462.000kHz - 467.000kHz
Kanal adedi: 22
Modülasyon: Analog - FM

• FRS 462.0-467 Mhz frekans aralığını kullanır.
• FRS kanalize edilmiştir. Frekansları değil, kanal numaralarını görürsünüz.
• FRS 12.5 kHz aralığında 22 kanala sahiptir.
• FRS 22 kanalı GMRS sistemi ile paylaşır.
• FRS kanalları iki GMRS ana kanalı arasındadır.
• FRS için çıkış gücü izni 0.5 Watt yani yarım vattır. Sistem Mayıs 2017'den sonra güncellenmiş ve belli kanallar haricinde 2 Watt çıkış yapabilecek cihazlar üretilmesine izin verilmiştir.
• FRS telsizler Türkiye band planına uygun değildir.

GMRS

Açılımı: General Mobile Radio Service
Çalışma Bandı: UHF
Frekans Aralığı: 462.000kHz - 467.000kHz
Kanal adedi: 22 + 8 röle
Modülasyon: Analog - FM

• GMRS 462.0-467 Mhz frekans aralığını kullanır.
• GMRS kanalize edilmiştir. Frekansları değil, kanal numaralarını görürsünüz.
• GMRS 25 kHz aralığında 22 ana, 8 röle olmak üzere 30 kanala sahiptir.
• GMRS 22 kanalı FRS sistemi ile paylaşır.
• GMRS FRS sistemi ile görüşmelerde düşük watt ortak kanallarını kullanır.
• GMRS için 16 ana kanalda maksimum 50 Watt çıkış gücüne izin verilmiştir.
• GMRS telsizler Türkiye band planına uygun değildir.

Aşağıda FRS ve GMRS sistemlerinin kanal, frekans ve maksimum çıkış güçlerini görebilirsiniz:

Kanal	Frekans	FRS Max. Güç	GMRS Max. Güç
1	462.5625	2 watt	5 watt
2	462.5875	2 watt	5 watt
3	462.6125	2 watt	5 watt
4	462.6375	2 watt	5 watt
5	462.6625	2 watt	5 watt
6	462.6875	2 watt	5 watt
7	462.7125	2 watt	5 watt
8	467.5625	0.5 watt	0.5 watt
9	467.5875	0.5 watt	0.5 watt
10	467.6125	0.5 watt	0.5 watt
11	467.6375	0.5 watt	0.5 watt
12	467.6625	0.5 watt	0.5 watt
13	467.6875	0.5 watt	0.5 watt
14	467.7125	0.5 watt	0.5 watt
15	462.5500	2 watt	50 watt
16	462.5750	2 watt	50 watt
17	462.6000	2 watt	50 watt
18	462.6250	2 watt	50 watt
19	462.6500	2 watt	50 watt
20	462.6750	2 watt	50 watt
21	462.7000	2 watt	50 watt
22	462.7250	2 watt	50 watt

Yukarıda okuduğunuz FRS/GMRS telsizlerin Avrupa ve Türkiye'deki kulanılabilecek olan karşılığı, kullanımı serbest olan PMR, dPMR Tier I ve DMR Tier I telsizlerdir. Şimdi bu sistemlere bir bakalım.

2 - PMR

Açılımı: Private Mobil Radio
Orijinal adı: PMR446
Çalışma Bandı: UHF
Frekans Aralığı: 446.000>446.200kHz
Kanal adedi: 16
Modülasyon: Analog - FM
Kanal aralığı: 12.5 kHz

• PMR telsizler Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu'nun (BTK) Kısa Mesafe Erişim Telsiz Yönetmeliği'ne uygundur.
• PMR telsizlerin Avrupa'da ve Türkiye'de alınıp kullanımı ve dolaşımı serbesttir, herhangi bir ruhsat ve izin gerektirmez.
• PMR 446.0-446.2 Mhz frekans aralığını kullanır.
• PMR kanalize edilmiştir. Frekansları değil, kanal numaralarını görürsünüz.
• PMR birbirinden 12.5 kHz ile ayrılan 16 kanala sahiptir. Başlangıçta 8 olan kanal adedi, daha sonra 16 olarak belirlenmiştir.
• PMR telsizlerin Amerika, Kanada ve Avustralya'da kullanımı yasaktır. Kullandığı frekanslar orada amatör telsiz ve askeri radarlar için ayrılmıştır.
• PMR için müsaade edilen maksimum çıkış gücü 0.5 Watt, yani yarım wattır.
• PMR sesli görüşme ve el telsizi ile sınırlandırılmıştır.

PMR kanal numaraları ve frekanslarını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:

Kanal	Frekans
1	446.00625
2	446.01875
3	446.03125
4	446.04375
5	446.05625
6	446.06875
7	446.08125
8	446.09375
9	446.10625
10	446.11875
11	446.13125
12	446.14375
13	446.15625
14	446.16875
15	446.18125
16	446.19375

3 - dPMR

Analog olan PMR sistemin daha sonra çıkarılmış dijital versiyonudur. Analog PMR sistem sadece ses iletimine izin verirken, dPMR sistemde ses ve data iletimi mümkündür. dPMR, dijital bir sistemdir ve bu sistem iki kademe olarak belirlenmiştir. Tier 1 ve Tier 2.

dPMR Tier II izinsiz kullanılamaz, lisans gerektirir. dPMR Tier II, Mode 1, Mode 2 ve Mode 3 olarak ayrılmış ve farklı limitlere ve izinlere sahiptir. Yazının konusu olmadığı için daha fazla teknik detaya girmiyorum.

Yazının konusuna giren dPMR Tier I'dir.

dPMR Tier I

Açılımı: Digital Private Mobil Radio
Çalışma Bandı: UHF
Frekans Aralığı: 446.000>446.200kHz
Kanal adedi: 32
Kanal aralığı: 6.25 kHz
Modülasyon: Digital - 4FSK
Kanal erişim metodu: FDMA

• dPMR Tier I telsizler Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu'nun (BTK) Kısa Mesafe Erişim Telsiz Yönetmeliği'ne uygundur.
• dPMR Tier I telsizlerin Avrupa'da ve Türkiye'de alınıp kullanımı ve dolaşımı serbesttir, herhangi bir ruhsat ve izin gerektirmez.
• dPMR Tier I PMR sistemin kullandığı 446.0-446.2 Mhz frekans aralığını kullanır.
• dPMR Tier I kanalize edilmiştir. Frekansları değil, kanal numaralarını görürsünüz.
• dPMR Tier I 6.25 kHz ile ayrılarak 32 kanal oluşturulmuştur.
• dPMR Tier I kanal frekansları ile analog olan PMR sistemin kanal frekansları örtüşmez.
• dPMR Tier I için müsaade edilen maksimum çıkış gücü 0.5 Watt, yani yarım wattır.
• dPMR Tier I için ses, data ve ses+data çalışma modlarına müsaade edilmiştir.
• dPMR Tier I telsiz ile sesli görüşme yapılabilir, yazılı kısa mesaj (SMS), durum bilgisi ve GPS pozisyonu içeren data gönderilebilir.

dPMR Tier I kanal numaraları ve frekanslarını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:

Kanal	Frekans
1	446.003125
2	446.009375
3	446.015625
4	446.021875
5	446.028125
6	446.034375
7	446.040625
8	446.046875
9	446.053125
10	446.059375
11	446.065625
12	446.071875
13	446.078125
14	446.084375
15	446.090625
16	446.096875
17	446.103125
18	446.109375
19	446.115625
20	446.121875
21	446.128125
22	446.134375
23	446.140625
24	446.146875
25	446.153125
26	446.159375
27	446.165625
28	446.171875
29	446.178125
30	446.184375
31	446.190625
32	446.196875

4 - DMR

dPMR ile DMR iki farklı standarta sahip tamamiyle ayrı sistemlerdir. Fakat kullanılan terminoloji yüzünden bir çok kişi tarafından birbiriyle karıştırılır. İki sistem de dijitaldir, fakat birbirleriyle uyumlu değildirler. Çoklu kullanıcılar için kanal erişim metodları farklıdır. dPMR, FDMA kulanırken DMR TDMA kullanır. Detayına girmiyorum.

DMR, dijital bir sistemdir. Üç kademe olarak tasarlanmıştır. Tier 1, Tier 2, Tier 3.

DMR Tier II ve DMR Tier III izinsiz kullanılamaz, lisans gerektirir. DMR Tier II ve DMR Tier III, 66–960 MHz frekans aralığında çalışır, farklı çıkış gücü limitlerine ve ses+data izinlerine sahiptir. Konumuz değil, detayına girmeyeceğiz.

Yazının konusuna giren DMR Tier I'dir.

DMR Tier I

Açılımı: Digital Mobil Radio
Çalışma Bandı: UHF
Frekans Aralığı: 446.000>446.200kHz
Kanal adedi: 16
Kanal aralığı: 12.5 kHz
Modülasyon: Digital - 4FSK
Kanal erişim metodu: TDMA

• DMR Tier I telsizler Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu'nun (BTK) Kısa Mesafe Erişim Telsiz Yönetmeliği'ne uygundur.
• DMR Tier I telsizlerin Avrupa'da ve Türkiye'de alınıp kullanımı ve dolaşımı serbesttir, herhangi bir ruhsat ve izin gerektirmez.
• DMR Tier I de aynı analog PMR ve dijital dPMR Tier 1 sistemlerin kullandığı 446.0-446.2 Mhz frekans aralığını kullanır.
• DMR Tier I kanalize edilmiştir. Frekansları değil, kanal numaralarını görürsünüz.
• DMR Tier I analog PMR sistemdeki gibi 12.5 kHz ile ayrılmış 16 kanala sahiptir.
• DMR Tier I kanal frekansları ile analog PMR sistemin kanal frekansları aynıdır, örtüşür. Hem dijital hem analog çalışabilen DMR telsizlerin bir kısmı, analog PMR ile görüşebilir.
• DMR Tier I ve dPMR Tier I telsizler dijitaldir fakat yapıları farklıdır, birbiriyle uyumsuzdur.
• DMR Tier I için müsaade edilen maksimum çıkış gücü 0.5 Watt, yani yarım wattır.
• DMR Tier I için ses, data ve ses+data çalışma modlarına müsaade edilmiştir.
• DMR Tier I telsiz ile sesli görüşme yapılabilir, yazılı mesaj (SMS), durum bilgisi ve GPS pozisyonu içeren data gönderilebilir.

DMR Tier I kanal numaraları ve frekanslarını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:

Kanal	Frekans
1	446.00625
2	446.01875
3	446.03125
4	446.04375
5	446.05625
6	446.06875
7	446.08125
8	446.09375
9	446.10625
10	446.11875
11	446.13125
12	446.14375
13	446.15625
14	446.16875
15	446.18125
16	446.19375

 

5 - Halk Bandı (CB)

Seksenlerde patlayan ve "Breyk breyk, arkadaş arıyorum arkadaş" diye anons geçen bir topluluk kalmadı günümüzde. İnternet ve cep telefonlarının ortaya çıkmasıyla birlikte zaman içinde terkedildi. Bir çok ülkede hala popülerliğini korumaktadır. Yaklaşık 27 Mhz civarında çalışmaktadır, ülkelerin kendi band planlarına göre küçük değişiklikler gösterebilir. İzin verilen çıkış gücünün düşük olmasından dolayı "takoz" olarak isimlendirilen harici yükselticilerin (amplifikatör) izinsiz kullanılması oldukça yaygındır.

Orijinal adı: Civilian Band
Kısa adı: CB (Civilian Band kelimelerinin baş harfleri)
Çalışma Bandı: HF
Frekans Aralığı: 26.960>27.410 kHz
Kanal adedi: 40
Modülasyon: FM - AM
Kanal aralığı: 10kHz

• CB telsizler Frekans Tahsisinden Muaf Telsiz Cihaz ve Sistemleri Hakkında Yönetmelik kapsamında frekans tahsisinden muaftır, Türkiye'de serbestçe alınıp kullanılabilir, herhangi bir ruhsat ve izin gerektirmez.
• CB 26.960>27.410 kHz frekans aralığını kullanır.
• CB kanalize edilmiştir. Frekansları değil, kanal numaralarını görürsünüz.
• CB birbirinden 10 kHz ile ayrılan 40 kanala sahiptir.
• CB için müsaade edilen maksimum çıkış gücü 4 Watt'tır
• CB için mobil ve sabit telsizler kullanılmasına izin verilmiştir.

Halk Bandı kanal numaraları ve frekanslarını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:

Kanal	Frekans
1	26.965
2	26.975
3	26.985
4	27.005
5	27.015
6	27.025
7	27.035
8	27.055
9	27.065
10	27.075
11	27.085
12	27.105
13	27.115
14	27.125
15	27.135
16	27.155
17	27.165
18	27.175
19	27.185
20	27.205
21	27.215
22	27.225
23	27.235
24	27.245
25	27.255
26	27.265
27	27.275
28	27.285
29	27.295
30	27.305
31	27.315
32	27.325
33	27.335
34	27.345
35	27.355
36	27.365
37	27.375
38	27.385
39	27.395
40	27.405

6 - Amatör Telsiz

Yazının başından buraya kadar bir kaç defa geçmiş olan amatör telsiz lafı, konuya yabancı olanlar ve meseleyi öğrenmek isteyenlere biraz "amatör" gelmiş olabilir.

Amatör ne demek?

Evet, amatör ne demek? Peki ya zıddı olan profesyonel ne demek?

Menşei batı olan bir çok kelime gibi bu iki yabancı kelime de maalesef dilimize geçmiş ve günlük kullanımda bir anlam kayması yaşamış. Zaten dili kaybettiğimiz için bir çok konuda sıkıntı yaşıyor, iletişimlerimizi problemli hale getirmiyor muyuz?

Profesyonel deyince "o işi iyi bilen, işinde iyi" manasını anlıyoruz. Tamam, ama eksik. "Profession", malum, meslek demek. Professional, "yaptığı işten para kazanan, o işi meslek olarak yapan" kişiye deniliyor. Adamın mesleği bu, işi biliyor diye para veriyorsun zaten. Ha, yaptığı işten para kazanan herkes, yaptığı işi çok mu iyi yapıyor, o tartışılır. Profesyonel futbolcu diyorsun. O takımda oynarken, parasını veriyorsun bu takıma alıyorsun. Adam profesyonel.

Biz amatör kelimesini, "acemi, işi iyi bilmeyen, acemice yapan" anlamında kullanıyoruz. Beğenmediğimiz bir durum karşısında "çok amatörce" diyoruz.

Kullandığımız amatör kelimesi, Latince'de "bir şeyi seven, bir şey dostu" manasına gelen "amatorem" kelimesinden geliyor. Diğer batı dillerinde "amore" olarak da rastlanıyor. Fransa'da 16. yüzyılda "ameour" kelimesinden türetilerek amateur" halini almış. "Bir şeyi seven, sevdiği için yapan, yaptığı o işten keyif alan" anlamında.

Amatör telsizcilik nedir o zaman?

"Amateur radio" kavramı, Amatör telsizcilik olarak çevrilmiş dilimize. Radyo amatörü olarak adlandırılan iletişim ve elektronik meraklılarının, herhangi bir menfaat gözetmeksizin kendini geliştirme, yarışma, acil durum iletişimi, cihaz ve anten geliştirme gibi faaliyetleri ahlak ve kanun dışına çıkmadan kendileri için ayrılan radyo frekansı spektrumunu kullanması olarak tanımlanabilir.

Amatör telsizcilerin kullanabilecekleri frekanslar, çıkış güçleri ve modülasyonlar diğer sistemler gibi kanunla belirlenmiştir.

Amatör telsizci olabilmek için Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü tarafından yapılan sınavda başarılı olmak gerekmektedir. Sınavda alınan puana göre A, B, C sınıfı bir belge sahibi olunur.

Amatör telsizcilerin kendi aralarında yaptıkları haberleşmenin belirlenebilir olması için, devletlerin kendi aralarında oluşturdukları uluslararası kuruluşlar tarafından ülkelere birer kod verilmektedir. Bu kodlar esas alınarak amatör telsizcilere kişiye özel ve başkasında bulunmayan bir Çağrı İşareti verilir.

A sınıfı amatör telsizcilere TA (Tango Alfa), B ve C sınıfı amatör telsizcilere ise TB (Tango Bravo) ön ekiyle başlayan çağrı işaretleri verilir.

Belirlenmiş frekanslar ve çıkış güçleri alınan belgeye göre kanunun izin verdiği şekilde kullanılır. Bazı detaylara ana konudan sapmamak adına girmiyorum.

A, B veya C sınıfı belge sahibi bir amatör telsizcinin kullanabileceği frekanslar ve çıkış güçleri aşağıdaki gibidir:

BAND ADI		A Sınıfı	B Sınıfı	C Sınıfı
UHF	FREKANS	430>440MHz - 400 Watt	430>440MHz - 400 Watt	430>440MHz - 400 Watt
VHF	FREKANS	144>146MHz - 400 Watt 50>52MHz - 75 Watt	144>146MHz - 400 Watt 50>52MHz - 75 Watt	144>146MHz - 400 Watt
HF	FREKANS	28>29.7MHz - 400 Watt 24.8>>24.9MHz - 400 Watt 21>21.4MHz - 400 Watt 18>18.1MHz - 400 Watt 14>14.3MHz - 400 Watt 10.1>10.1MHz - 400 Watt 7.>7.2MHz - 75 Watt 3.5>3.8MHz - 75 Watt	---	---

Çıkış gücü karşılaştırması

Buraya kadar yazılanları okuduysanız, izne tabi olmayan ve izin gerektiren sistemler arasındaki müsaade edilen maksimum çıkış gücü farkını görmüşsünüzdür.

	Amatör Telsiz	CB	PMR - dPMR Tier I - DMR Tier I
ÇIKIŞ GÜCÜ	400 Watt	4 Watt	0.5 Watt

Dalga boyu karşılaştırması

Şimdi buraya kadar konuşmadığımız bir mesele daha var. Sistemleri ve frekansları gördünüz. Bir de bu frekansların dalga boyları var. Konuşacağız, önemli. Önce tablo halinde görelim.

BAND ADI		Amatör Telsiz	CB	PMR - dPMR Tier I - DMR Tier I
UHF	Dalga boyu	70 santim	---	70 santim
VHF	Dalga boyu	2 metre 6 metre	---	---
HF	Dalga boyu	10 metre 12 metre 15 metre 17 metre 20 metre 30 metre 40 metre 80 metre	11 metre	---

Dalga boyu ne işe yarar ki?

Telsizlerin ürettiği elektromanyetik dalgalar hem gökyüzüne doğru yol alır, hem de yer yüzeyinden ilerler.

Küçük boy dalgalar

Küçük boylu dalgalar, gökyüzüne giderken atmosferden rahatlıkla geçip uzaya doğru yollarına devam ederler.

Bir yandan yer yüzeyinden de ilerleyen bu küçük boylu dalgaların önünde hiç bir engel bulunmayıp düz ve açık bir alan olursa ufka kadar giderler, hatta gözle gördüğümüz ufuk çizgisini biraz daha geçerler, fakat yeryüzü eğimi gibi eğrilemedikleri için yollarına nispeten düz devam edip yerle irtibatlarını keserler, açılı bir şekilde uzaya devam ederler.

Eğer önlerine ağaç, bina, dağ tepe gibi engeller çıkarsa bu engelleri kısmen aşar, gittikçe zayıflar ve bir noktada artık iyice kaybolup sönerler.

Yer yüzeyinden ilerlemeleri işte bu şekilde.

Bu durum karşımıza "görüş hattı haberleşmesi" denilen kavramı getirir. Bir dağ tepesindeyseniz, bir uçaktaysanız veya çok yüksek bir gökdelen üstündeyseniz, görüş hattınız yerdekilere göre daha fazla olacağından, sinyaliniz daha ötelere gider.

İşte UHF 70 cm ve VHF 2 metre bandları ve bu bandlarda çalışan telsizler görüş hattı haberleşmesi için kullanılır.

5 Wattlık UHF-VHF bir amatör el telsizi, dağlık olmayan ortalama engebeli bir arazide yaklaşık 10km çapında bir alanda görüşme sağlar, yani siz bunu her yöne 5 km olarak düşünün.

Binaların yoğun olduğu şehir içi bir mevkide her yöne 2-3 km olarak netice verir. Siz bunu UHF 70cm bandında çalışmak zorunda olan 0.5 Wattlık bir PMR, dPMR veya DMR el telsizine kıyas edin.

Aşağıdaki hazırlamış olduğum görsele bir göz atalım.

Buraya kadar konuştuğumuz şey, iki taraf arasında birebir görüşme. Siz konuşurken karşı taraf dinliyor, karşı taraf konuşurken siz dinliyorsunuz. Siz konuşurken karşı tarafı aynı anda duyamazsınız. Biri konuşacak diğeri dinleyecek. Aynı anda al-ver yapamazsınız. Telsiziniz sadece alır, sadece verir. Bu haberleşme şeklinin adı Simplex.

İki kişi arasında bir dağ olsaydı ve "görüş hattı haberleşmesi" mümkün olmasaydı ne olacaktı?

Bunu çözmek için dağın tepesine veya yüksek bir binanın üstüne bir cihaz koyuyorlar. Dağın tepesine koyulmuş bu cihaz birbiriyle haberleşemeyen bu iki kişiyi de görebiliyor. Bu cihazın adı röle. Orijinal ismi repeater, yani tekrarlayıcı. Aynı anda al-ver yapabiliyor. Sizden aldığını aynı anda gönderiyor, bir yandan alırken öte yandan gönderiyor. Dağın iki yanındaki kişiler bu cihaz üzerinden haberleşebiliyorlar.

UHF-VHF bandında amatör telsizciler için röle kullanma izni var.

PMR, dPMR Tier I ve DMR Tier I kullanıcılarının röle kullanma izni yok. Peki ne yapıyorlar? Papağan Röle (parrot repeater) denilen bir şey kullanıyorlar. Bu rölelerin farkı, aynı anda al-ver yapamaması. Gelen sinyali üzerindeki kayıt cihazı vasıtasıyla sonuna kadar dinleyip kaydediyor, sonra o kaydı sonuna kadar okuyarak gönderiyor.

İşte "görüş hattı haberleşmesi" bu şekilde.

Peki görüş hattının ötesinde bir haberleşme nasıl mümkün olacak? Bir kaç yöntemi var, fakat en yaygın olanını konuşalım.

Büyük boy dalgalar

Telsizlerin ürettiği elektromanyetik dalgalar hem gökyüzüne doğru yol alır, hem de yer yüzeyinden ilerler demiştik.

Küçük boy dalgalar atmosferden rahatlıkla geçip uzaya devam ederken, büyük boy dalgalar atmosferi geçip gidemiyor ve atmosferin iyonosfer tabakasından tekrar dünyaya yansıyor. Gönderdiğiniz açıya göre bir yansıma açısı var. Bandtan bilardo gibi düşünün. İyonosfere çarpıp dünyaya geliyor, geldiği yerde duyan duyuyor, sinyal yerden tekrar gökyüzüne yansıyor, gökyüzünden tekrar yere, yerden tekrar gökyüzüne, tekrar yere, tekrar göğe, tekrar yere.... Yavaş yavaş değil, daha önce de söylediğim gibi saniyede 300 bin kilometre hızla.

Tabi bu iyonosfer denilen tabakayı güneş iyonluyor. Gece inceliyor, öğlen zirve yapıyor, bu duruma göre dalga boyları kullanılıyor vs. Detaya girmiyorum bu yazıda.

Bir grafik hazırladım, orada görelim:

PMR, dPMR Tier I ve DMR Tier I, HF bandını kullanamıyor.

Amatör telsizcilik A sınıfı belge sahibi olanlar HF bandında yaygın bir şekilde 10, 20, 40, 80 metre dalga boylarını kullanarak işte bu yöntemle dünyanın pek çok noktasıyla haberleşebiliyorlar.

HF bandı içerisindeki 11 metre dalga boyu da maksimum 4 watt gibi düşük bir güçle Halk Bandı (CB) için ayrılmış.

Büyük boy dalgaların gökten yansıma şekli işte böyle.

70 cm boyundaki UHF dalgalarının yerden giderken karşılaştığı engelleri aşmasının zorluğunu yukarıda konuştuk. Büyük boy dalgalar yer yüzeyinin eğimine uyarak nispeten daha çok eğrilebilmesi sebebiyle yer yüzeyi üzerinden görüş hattından daha uzak noktalara gidebiliyorlar. Bu da bir avantaj.

SONUÇ

Marka model reklamı yapmadan sistemleri anlattım size. Okuyucuyu detaylara boğmaktan şikayet eden biri olarak bir çok detaya girmedim. Meseleyi anlaşılır hale getirmeye çalıştım. Herkes zaten kendi aklına, ihtiyacına, zevkine göre seçiyor ne alacağını.

İnsaflı bir okuyucu, buraya kadar anlattıklarımdan amatör telsizciliğin diğerleri üzerine olan üstünlüğünü az çok görmüştür.

Fakat sınav diyeceksiniz.

Hayır, korkmayın. Amatör telsizcilik tüm dünyada devletler tarafından destekleniyor. Zaten çok cüz'i bir sınav ücreti var. Sınavda çıkacak soruların adedi belli, sorular belli, cevaplar belli. Değişmiyor. Bu değişmeyen sorular içinden bir kısmını soruyorlar zaten.

Bu belli olan sorulardan print alın. Cevap anahtarına göre şıkları işaretleyin. Bir hafta boyunca bir kaç defa okuyun. Hepsi bu kadar. Ne kadar kolay olduğunu sınava girince anlayacaksınız.

Aldığım 5 Watt'lık bir HF telsizin hikayesine ve yaptığım uluslararası görüşmelerin kayıtlarına aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz:

Olmaz demeyin öğrenin: 5 Watt QRP ile 2800 km SSB

Niye yazdım bu kadar şeyi?

Belki meseleyi anlayan bir kaç okuyucu dua eder.

Etmeseler de olur.